TS Phạm Anh Tuấn, Khoa Quản trị & Kinh doanh, ĐHQGHN
Asiad 2018 đang chứng kiến sự thăng hoa của đội tuyển U23 Việt Nam, nhưng có lẽ triệu con tim Việt Nam đã không thể hòa chung nhịp đập theo những bước chạy của các cầu thủ con cưng của mình nếu không có sự vào cuộc của đài truyền hình VTC cùng với các mạnh thường quân quyết tâm mang sóng truyền hình trực tiếp tới người hâm mộ.
Người hâm mộ phải xem chui các trận đấu U23 Việt Nam đến hết vòng bảng Asiad
U23 Việt Nam thắng như chẻ tre từ đầu vòng bảng tại Asiad 2018 và người hâm mộ phải xem chui các trận đấu của đội tuyển quốc gia qua các kênh OTT phát sóng không có bản quyền như Xoilac. Vâng đó là sự thật phũ phàng cho tới trận đấu cuối cùng ở vòng bảng, nhưng nó cũng đã báo hiệu cho đông đảo khán giả một thực tế mà chúng ta sẽ phải làm quen: vai trò và quyền lực của truyền hình đã thay đổi trong kỷ nguyên số.
Trước đây, mỗi khi diễn ra các sự kiện thể thao lớn như Worldcup, Euro, Olympics, Seagame,..giới truyền thông bao gồm các đài truyền hình, các tờ báo lớn như được hưởng một mỏ vàng từ trên trời rơi xuống, và hoạt động hết công suất sản xuất các bản tin, các câu chuyện bên lề, các buổi bình luận,…tất cả vì mục tiêu thỏa mãn cơn khát tin tức của khán giả và tăng doanh thu từ quảng cáo.
Nhưng kỷ nguyên số với sự thống trị của các mạng xã hội và các nền tảng truyền thông như YouTube, Facebook, Netflix… đang hút hết sự chú ý và thời gian tiêu khiển của khán giả, khiến các kênh truyền hình truyền thống dần trở thành một thứ mang tính hoài niệm. Ngay sau trận đấu giữa U23 Việt Nam và U23 Hàn Quốc kết thúc, bản tin đầu tiên trên trang chủ của vnexpress là “Người dùng mạng xã hội chia buồn với Olympic Việt Nam”, điều đó đủ cho thấy sức mạnh và quyền lực của các mạng xã hội đối với khán giả nói chung trong kỷ nguyên số.
Có lẽ trong vòng 5 đến 10 năm nữa, những thanh niên thế hệ Z, hay những người sinh sau năm 2000 sẽ thấy việc cha mẹ mình xem các chương trình phát sóng trên truyền hình hài hước như việc ngày nay ai đó dùng điện thoại Nokia cổ lỗ sĩ thay vì một chiếc iphone sành điệu.
Bối cảnh thay đổi của cạnh tranh trong lĩnh vực truyền hình
Bối cảnh cạnh tranh trong kỷ nguyên số đang thay đổi trong khắp các ngành công nghiệp, với việc các doanh nghiệp truyền thống phải đối đầu với nhưng đối thủ bất đối xứng đến từ những ngành công nghiệp hoàn toàn khác, điển hình như các ứng dụng gọi xe Uber, Grab đang dần thay thế taxi truyền thống.
Trong lĩnh vực phát sóng truyền hình nói riêng, có hai xu hướng mới cùng nổi lên. Xu hướng thứ nhất là các công ty công nghệ nhảy vào cuộc đua cung cấp dịch vụ phát sóng trực tiếp (video streaming), gỡ bỏ vai trò trung gian của các kênh truyền hình. Đây là hiện tượng xóa bỏ trung gian, như mô tả của Giáo sư David Rogers trong cuốn sách nổi tiếng của ông “The Digital Transformation Playbook”. Theo xu hướng này, một loạt công ty công nghệ như Facebook, Amazon, và có lẽ sắp tới cả Netflix đã chính thức mua bản quyền giải ngoại hạng Anh để phát sóng trực tiếp các trận đấu bóng đá tới người hâm mộ. Dịch vụ chiếu phim trực tuyến (video streaming) sẽ không còn là lãnh địa độc quyền của Netfix nữa khi hàng loạt ông lớn như Amazon, Disney, Google và cả HBO đã nhảy vào thị trường béo bở có tổng doanh thu hơn 20 tỷ đô la riêng trong năm 2017 này.
Nguồn: Digital Transformation Playbook, David Rogers, Columbia University Press (2015)
Truyền hình OTT lên ngôi và xu hướng YouTube hóa các chương trình giải trí
Xu hướng thứ hai là việc các kênh truyền hình ngày nay phải cạnh tranh và nhường một phần doanh thu quảng cáo cho hàng trăm nhà sản xuất nội dung không chuyên tự xây dựng và đăng tải nội dung trên các nền tảng như YouTube, Facebook, Instagram. Một nguyên tắc đơn giản mà các kênh truyền hình buộc phải chấp nhận: khán giả ở đâu quảng cáo đi theo đó. Ở đây các nền tảng truyền thông số, mạng xã hội đã tự chen chân vào giữa các nhà sản xuất nôi dung và khán giả, hay còn gọi là hiện tượng “trung gian hóa”. Ngay tại Asiad lần này người ta thấy sự xuất hiện bùng nổ của các ‘kênh truyền hình” không chuyên, các loại “báo nói” trên YouTube, Facebook, đưa tin gần như ngay lập tức về các trận đấu. Tác giả bao gồm những nhà báo thể thao tự do, những bloggers, hoặc đơn giản là những fan hâm mộ bóng đá cuồng nhiệt nhất của U23 Việt Nam. Sự kỳ diệu của YouTube là nó giúp cho mọi người đều có thể dễ dàng biên tập, sản xuất và đăng tải nội dung chỉ với thời gian của một trận đấu bóng đá. Có lẽ, trong thời gian tới ngay cả các tờ báo mạng nổi tiếng cũng sẽ phải cạnh tranh với lực lượng đông đảo các nhà sản xuất nội dung không chuyên này.
Hành vi của khách hàng trong kỷ nguyên số ngày càng khó lường, và các nhà cung cấp dịch vụ ở mọi lĩnh vực đều đang gặp những thách thức rất lớn để thích nghi với những nhu cầu và hành vi thay đổi của khách hàng, nhất là với những khách hàng thuộc thế hệ Millennials và sắp tới là thế hệ Z. Một tương lai không thật sự xán lạn đang ở phía trước các kênh truyền hình truyền thống, đòi hỏi họ phải tư duy lại về khách hàng, về cạnh tranh, về sự sáng tạo trong kỷ nguyên số. Truyền hình cần làm gì để đáp ứng nhu cầu thưởng thức trong tương lai của những đứa trẻ đã lớn lên với YouTube, để chúng không nghĩ về những chương trình phát trên tivi như một phiên bản tẻ nhạt, cũ kỹ của những gì chúng được xem trên YouTube, Netflix hay Facebook.
